آناتومی، شاخه‌ای از علوم زیستی است که به بررسی ساختمان بدن جانداران می‌پردازد. آناتومی از نظر لغوی از دو بخش Ana به معنی "برداشتن" و Tomy به معنی "برش" تشکیل شده و به معنی برش برداشتن است. در اصطلاح اناتومی به معنی کالبدشناسی است و می‌توان از کلمه تشریح هم به عنوان یک معادل دیگر آناتومی نام برد. موضوع علم آناتومی مطالعه ساختمان بدن موجوات زنده و ارتباط ساختمانی آنها با همدیگر است.

علم آناتومی که یکی از پایه‌های مهم علم پزشکی است سه رسالت بر عمده دارد:

1-     فراگیری نام علمی اعضای بدن، اندام های بدن هر یک شناسنامه ای دارند و به همان نام در فرهنگ‌های پزشکی ثبت شده است بطوریکه با اضافه کردن پیشوندها و پسوندها و ترکیبات دیگر قریب به چندین ده هزار اسم و علامت بیماری از آن‌ها مشتق می‌گردد.

2- آموزش جغرافیای بدن که جایگاه و مجاورت اجزاء را می آموزد

 3- کاربرد علم آناتومی

به دانشجویان پزشکی در دوره دکترای پزشکی عمومی 12 واحد درسی آناتومی در طی چهار ترم تدریس می‌شود. همراه دروس نظری واحد تشریح عملی برای دانشجویان ارائه می‌ گردد. تدریس درس آناتومی همراه با عکس و فیلم، استفاده از مولاژ و نهایتا در آخر استفاده از جسد انسان است.

اجساد از طریق پزشکی قانونی یا وصیت رسمی و قانونی افراد، پس از انجام فرائض دینی در اختیار گروه تشریح دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار می‌گیرد. بعد از تحویل کالبد، جهت ضد عفونی و جلوگیری از فساد، عملیات «فیکساسیون» یا تثبیت جسد صورت می‌گیرد. در این مرحله از طریق شریان‌ رانی، محلولی حاوی فرمالین، الکل، اسید فنیک، گلیسیرین و آب، توسط پمپ به عروق کالبد تزریق می‌شود و سپس به حوضچه‌های فیکس منتقل شده تا هیچ‌گونه میکروارگانیسم و عفونتی وارد نشود و پس از حداقل شش ماه ماندگاری در حوضچه فیکس، به سالن‌های تشریح منتقل می‌شود تا توسط متخصصان علوم تشریحی با روش های علمی برای دانشجویان تشریح گردد. نهایتا پس از تشریح و استفاده دانشجویان، جسد به خاک سپرده می شود.        

درس آناتومی از مهم‌ترین درس‌های علوم پایه پزشکی است که علیرغم حجم زیاد آن درسی شیرین و کاربردی است بطوری که در تمام دوره پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک دانشجو نمی‌تواند بدون فهم آناتومی، یک پزشک خوب شود. معاینه بیمار، مستلزم تسلط کامل به آناتومی است و گرنه نمی‌توان تشخیص درستی انجام داد. در این راستا تشریح یک جسد، که کمک به آموزش صحیح و کاربردی آناتومی می کند می تواند جان خیلی از انسان‌های دیگر را نجات دهد. بعلاوه تشریح جسد و شناخت کالبد انسان فرد را به خداشناسی نیز می‌رساند.         
با این وجود کمبود جسد در دانشگاه‌های علوم پزشکی سال‌هاست مورد بحث و اعتراض مدرسان آناتومی و دانشجویان پزشکی است. کمبود جسد دلایل مختلفی دارد. در دانشگاه‌های مطرح دنیا، دانشجویان خودشان تشریح جسد انجام می‌دهند. اما به دلیل کمبودها در کشورمان، دانشجویان معمولا جسد تشریح شده را می‌بینند. در مورد دلایل کمبود جسد در دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران می توان به دلایل فرهنگی و مذهبی  اشاره نمود با این وجود، افراد بسیاری منجمله اساتید، دانشمندان و معلمین بوده اند که ،  اهمیت موضوع را درک کرده اند و به  اهدای جسد خود به دانشگاه‌های علوم پزشکی اقدام نموده اند.   

تشريح عملى بدن و اندام ميّت مسلمان از ديدگاه شرع مقدس اسلام با احكام ويژه‌اى همراه است.  تشريح جسد مسلمان از لحاظ حكم اوّلیه جايز نيست و اگر‌كسى مردۀ مسلمانى را تشريح كند معصيت كرده و اگر سر يا اعضاى بدنش را جدا نمايد، ديه بر او واجب مى‌شود. در عدم جواز تشريح جسد مسلمان تفاوتى بين مسلمان شيعه و سنّى وجود ندارد.

 تشريح بدن میت مسلمان براى مقاصد پزشكى با چند شرط جايز است:
۱- مقصود ياد گرفتن و تكميل اطلاعات طبّى براى نجات جان مسلمان باشد و حیات مسلمان متوقف به تشریح باشد، و بدون تشريح اين مقصود حاصل نشود.     
۲- امکان دسترسى به مردۀ غير مسلمان نباشد. 
۳- به مقدار ضرورت و احتياج قناعت شود، و اضافه بر آن جايز نيست. با چنين شرايطى تشريح جايز است.

امیدورایم علما و دانشمندان ما در جهت تبین اهدای جسد از ابعاد  فرهنگی، شرعی، قانونی و فرایندی عنایت ویژه ای مبذول دارند تا مثل اهدای عضو که روزی مشکلات جدی و عدیده ای داشت ولی امروزه به‌عنوان کاری خداپسندانه و فداکارانه و دارای فرایند قانونی و اجرایی جا افتاده است اهدای جسد نیز محقق گردد و مشکلات کمبود جسد جهت آموزش به دانشجویان پزشکی مرتع شود.

        دکتر علیرضا ابراهیم زاده بیدسکان              

مدیر گروه علوم تشریحی و بیولوژی سلولی